Upadłość konsumencka, uregulowana przez ustawodawcę w odrębnej ustawie jest obecnie jedynym systemowym rozwiązaniem w sytuacji gdy dłużnik ma problemy finansowe nie do przezwyciężenia, a jego majątek nie pozwala na ich zaspokojenie. Upadłość konsumencka oparta jest na wypracowaniu niejako konsensusu pomiędzy dłużnikiem a jego wierzycielem czy też wierzycielami. Celem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest oddłużenie dłużnika oraz zaspokojenie wierzycieli w takim wymiarze w jakim jest to możliwe.Postępowanie upadłościowe jako całokształt niejako scala wszystkie postępowania sądowe oraz postępowania egzekucyjne gdyż prowadzi je jeden podmiot, syndyk. Niemniej jednak dłużnik po złożeniu wniosku może się rozmyślić, więc jeżeli postępowanie toczyło się z jego inicjatywy na jego wniosek postępowanie upadłościowe zostanie umorzone. Co do zasady postępowanie upadłościowe umarza się gdy jest zbędne lub niedopuszczalne.
Upadłość konsumencka – charakterystyka
Upadłość konsumencka jest postępowaniem sądowym prowadzonym na wniosek. Wniosek o upadłość konsumencką może złożyć dłużnik ale i jego wierzyciel. Taki wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest ograniczony podmiotowo, może dotyczyć tylko osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej lub osoby fizycznej, która wykreśliła ją z rejestru jakim jest Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej. Zatem wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej to nic innego jak wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, te dwie nazwy są sobie tożsame. Wniosek o upadłość konsumencką składa się do sądu właściwego, sądem właściwym jest Sąd Rejonowy według miejsca zamieszkania dłużnika. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej determinuje rozpoczęcie postępowania upadłościowego.
Na wstępnie należy zaznaczyć, że złożeniu wniosku powinna towarzyszyć poprzedzająca go wnikliwa analiza stanu faktycznego dłużnika. Dłużnik powinien uwzględnić wszystkie przesłanki upadłości konsumenckiej i odnieść je do swojego stanu faktycznego, ponadto powinien zastanowić czy w przeciągu ostatnich 5 lat nie dokonał zbycia składników swojego majątku co determinowałoby możliwość wytoczenia skargi paulińskiej przez wierzyciela. Wskazana okoliczność jest niezwykle istotna przy upadłości konsumenckiej, jej wystąpienie może rodzić szereg problemów dla dłużnika.
Ponadto istnieją okoliczności bezpośrednie związane z niewypłacalności dłużnika, takie jak na przykład rażące niedbalstwo, które nie będą miały wpływu na samo ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez Sąd, jednakże zostaną uwzględnione w toku postępowania upadłościowego i będą wpływały na ustalenie planu spłaty wierzycieli. Powyższe może doprowadzić do ustalenia dłuższego planu niż w przypadku gdyby okoliczność przykładowo rażącego niedbalstwa nie wystąpiła. Maksymalna długość planu spłaty według obowiązujących przepisów to 7 lat.
Upadłości konsumenckiej przyświeca idea oddłużenia dłużnika, jednakże ustawodawca nie zachował się "zero jedynkowo" przy tworzeniu przepisów postępowania upadłościowego, gdyż starał się zachować pewien balans pomiędzy wspomnianym oddłużeniem a zachowaniem interesu wierzycieli. Dał Sądowi pewnego rodzaju wachlarz możliwości, Sąd może umorzyć zadłużenie dłużnika w całości co zdarza się bardzo rzadko lub w części i wtedy ustalić plan spłaty, uwzględniając przy tym majątek dłużnika o ile taki istnieje. Nie ulega wątpliwości, że najistotniejszy zarówno dla dłużnika jak i wierzyciela będzie ustalony przez Sąd plan spłaty wierzycieli. Plan spłaty wierzycieli ustala się po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej na kolejnym etapie postępowania i to właśnie w planie spłaty jest wskazane przez jaki okres oraz w jakiej wysokości należy kierować środki finansowe na rzecz wierzycieli.
Zatem ogłosić upadłość konsumencką to żadna trudność, gdyż na etapie wniosku Sąd nie bada szczegółowych kwestii związanych z przyczyną powstania niewypłacalności oraz kwestii wyzbywania się majątku. Niemniej jednak Sąd o tych kwestiach nie zapomina i będzie je uwzględniał w kolejnym etapie postępowania, dlatego też wyczerpująca analiza stanu faktycznego już na początkowym etapie jest tak bardzo istotna.
Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Główną przesłanka ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest samo złożenie wniosku. Wniosek o ogłoszenie upadłości, wniosek dłużnika lub jego wierzyciela, w pierwszej kolejności musi spełniać przesłankę podmiotowa. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może dotyczyć tylko osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej lub wykreśliła ją z rejestru CEIDG.
Kolejna przesłanka dotyczy jurysdykcji krajowej, aby móc ogłosić upadłość konsumencką w Polsce należy prowadzić w naszym kraju swój ośrodek życia tj. pracować, mieszkać, posiadać rodzinę. Właściwość miejscowa jest o tyle istotna, że mimo polskiego obywatelstwa wątpliwe będzie zachowanie jurysdykcji krajowej w sytuacji gdy dłużnik na stałe pracuje i przebywa za granicą. W związku z tym wniosek aby ogłosić upadłość konsumencką należy skierować do sądu rejonowego – sądu właściwego dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika.
Ostatnią przesłanką najistotniejszą w toku postępowania upadłościowego jest niewypłacalność dłużnika. Upadłość konsumencką ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Niewypłacalność oznacza, że dłużnik nie jest w stanie regulować swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Uzyskiwany przez dłużnika dochód nie pozwala mu na regulowanie rat przy jednoczesnym zaspokajaniu potrzeb rodzinny. Niewypłacalność najczęściej przejawia się w prowadzeniu postępowań egzekucyjnych przeciwko dłużnikowi.
Wysokość zadłużenia a możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Upadłość konsumencką ogłasza się w stosunku do osoby fizycznej, która jest niewypłacalna. W przepisach dotyczących postępowania upadłościowego na próżno szukać progu wysokości zadłużenia. Gdyż ustawodawca przy regulowaniu przepisów postępowania upadłościowego nie wskazał wymogów co do wysokości zadłużenia, w odniesieniu do każdego z dłużników ta wysokość będzie różna, zależna od ich sytuacji życiowej.
Upadłość konsumencką determinuje niewypłacalność zatem niemożność regulowania zobowiązań. Wystarczy, że dłużnik nie jest w stanie regulować wyłącznie jednego zobowiązania. Oznacza to, że upadłość konsumencka nie stawia wymogu zarówno co do wysokości zadłużenia jak i liczby istniejących zobowiązań, gdyż już przy jednym z nich powodującym niewypłacalność, możliwe jest ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Ustawodawca w przepisach prawa upadłościowego posługuje się domniemaniem prawnym co oznacza, że z mocy samego prawa uznaje dłużnika za niewypłacalnego z chwilą gdy opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza okres trzech miesięcy.
Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie.
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej
Wniosek o upadłość konsumencką jedynie rozpoczyna postępowanie upadłościowe. Skutki prawne wywołuje dopiero fakt ogłoszenia upadłości, od tego momentu dłużnik staje się upadłym. Cały proces ogłaszania upadłości konsumenckiej jest dość żmudny i długotrwały.
Sąd upadłościowy analizuje sprawę dwuetapowo, na początkowym etapie ocenia wniosek i jeżeli złożony wniosek spełnia wymogi ustawowe, to Sąd ogłasza upadłość konsumencką a dopiero kolejno rozstrzyga kwestię ustalenia planu spłaty wierzycieli.
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej wywołuje szereg skutków prawnych w stosunku do samej osoby upadłego, jego majątku a jeżeli pozostaje w związku małżeńskim to oddziałuje również na majątek wspólny jego i jego małżonka, skutki rozchodzą się też na postępowania sądowe i administracyjne, w których bierze udział jak i umowy w których pozostaje stroną. Ogłoszenie upadłości będzie mieć również znamienny wpływ na wszystkich wierzycieli upadłego, gdyż staną się oni uczestnikami postępowania upadłościowego. Zatem w sytuacji, gdy dłużnik będzie mógł ogłosić upadłość jedynie części zadłużenia, to resztę będzie musiał spłacać. Wówczas sąd ustali plan spłat lub nakaże sprzedać mienie konsumenta. W takim przypadku konieczne będzie oddanie auta, mieszkania, czy różnych sprzętów na rzecz spłaty zobowiązania.
Po ogłoszeniu upadłości powołany przez Sąd syndyk, niezwłocznie przystępuje do wykonania spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości tj. majątku dłużnika podlegającego likwidacji o ile dłużnik taki majątek posiada oraz sporządzenia planu likwidacyjnego. Likwidacja majątku polega na jego sprzedaży, co istotne likwidacja majątku dokonywana przez syndyka polega na sprzedaży masy upadłościowej z wolnej ręki lub w drodze przetargu, obejmuje nieruchomości, ruchomości, wierzytelności oraz inne prawa majątkowe. W toku likwidacji syndyk ściąga także wierzytelności od dłużników upadłego konsumenta oraz wykonuje inne jego prawa majątkowe.
Etapy prowadzonych postępowań upadłościowych
Proces upadłości konsumenckiej jest dosyć skomplikowany i można uznać, że dzieli się na zasadniczo trzy etapy. Jeden z etapów determinuje sam dłużnik lub jego wierzyciel kierując do Sądu wniosek o upadłość konsumencką, następnie mamy do czynienia z dwuetapowym działaniem Sądu tj. ogłoszeniem upadłości i rozstrzygnięciem o planie spłaty wierzycieli. Następnie prawo upadłościowe ponownie zwraca się w stronę dłużnika, gdyż ostatni z etapów to wykonanie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałych długów.
Zatem pierwszy etap, obejmuje wniosek o upadłość konsumencką oraz czas do ogłoszenia upadłości. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, czas potrzebny dla Sądu na rozpatrzenie wniosku oraz ogłoszenie upadłości. Sąd ogłasza upadłość konsumencką poprzez wydanie postanowienia, które w swej treści zawiera stosowne zapisy, po jego uprawomocnieniu dłużnik staje się upadłym.
Drugi, czas po orzeczeniu ogłaszającym upadłość do czasu planu podziału masy upadłościowej oraz wyznaczenia planu spłaty wierzycieli lub umorzenie wszystkich zobowiązań. Sąd ogłaszając upadłość konsumencką wyznacza syndyka, który będzie prowadził postępowanie upadłościowe na etapie po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Na tym etapie Sąd rozważa kwestię rażącego niedbalstwa upadłego, analizuje liczbę oraz wysokość wymagalnych zobowiązań pieniężnych upadłego, sprawdza czy wystąpił ogłoszenie poprzedniej upadłości oraz czy był skazany prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa. Sąd ustali plan spłaty wierzycieli mając na względzie całokształt sytuacji dłużnika, przeanalizuje również spis wierzytelności spornych. Prawomocność planu spłaty otwiera możliwość rozpoczęcia jego realizacji. Trzeba pamiętać, że uchybienia w ramach planu spłaty wierzycieli w szczególności jego niewykonanie skutkują uchyleniem
Trzeci, to wykonanie spłaty wierzycieli w ramach ustalonego planu i umorzenie długów. Jeżeli dłużnik posiadał majątek to po likwidacji masy upadłościowej, upadły rozpoczyna wykonywanie planu spłaty, jeżeli będzie to robił w sposób konsekwentny to po upływie okresu wyznaczonego przez Sąd dojdzie do umorzenia pozostałej części długu.
Konsekwencje ogłoszenia upadłości oraz podsumowanie
Szereg konsekwencji został ujęty w toku artykułu warto jednak podnieść jeszcze dwa aspekty. Moment ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest to moment kiedy upadły traci szereg swoich uprawnień na rzecz syndyka. W przypadku ogłoszenia upadłości związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej wiąże z wpisem do rejestru dłużników niewypłacalnych, zatem każdy będzie mógł uzyskać informacje na temat niewypłacalności danego podmiotu.
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest determinowane spełnieniem określonych warunków przez dłużnika. Jednakże nie ma wymogu co do wysokości zadłużenia oraz liczby wymagalnych zobowiązań, w odniesieniu do każdego z dłużników wysokość takiego zadłużenia może się diametralnie różnić, najistotniejsza jest niewypłacalność. We wniosku o ogłoszenie upadłości wskazuje się wierzycieli, wymagalne zobowiązania oraz wskazuje te które pozostają sporne.
W prowadzeniu postępowań upadłościowych Sądy mają na względzie przede wszystkim cel upadłości konsumenckiej czyli oddłużenie dłużnika przy jednoczesnym zaspokojeniu wierzycieli i to im przyświeca na każdym z etapów.
